چه افرادی در معرض اعتیاد به فضای مجازی هستند؟

چه افرادی در معرض اعتیاد به فضای مجازی هستند؟

مقدمه

اعتیاد به فضای مجازی، مفهومی گسترده است که شامل بازی اینترنتی و سایر اشکال استفاده اعتیادی از اینترنت (مثل دانلود اعتیادی، استفاده افراطی از سایت های مربوط به شبکه های اجتماعی و خرید آنلاین اعتیادی) می شود. شیوع این اختلال، از یک درصد تا 36/7 درصد گزارش شده است. این تفاوت، احتمالاً به دلیل میزان متغیر دسترسی به اینترنت در کشورهای مختلف، تعاریف متعدد اعتیاد به اینترنت و ابزارهای تشخیصی متفاوت است (هو و همکاران، 2014).

اگرچه نخستین توصیف از این اختلال بالینی (اعتیاد به اینترنت) به 20 سال قبل (یونگ، 1996) بر می گردد، همچنان طبقه بندی این اختلال محل بحث و آراء مختلف است. در نتیجه اصطلاحات معرف آن در مقالات علمی، از «استفاده وسواسی از اینترنت»، «مشکلات وابسته به اینترنت»، «استفاده مشکل دار از اینترنت»، «استفاده آسیب زا از اینترنت» تا «رفتار اعتیادی مرتبط با اینترنت» متعدد و متغیر هستند. با این حال از 10 سال گذشته، بیشتر پژوهشگران در این حوزه از اصطلاح «اعتیاد به اینترنت» یا «اختلال اعتیاد به اینترنت» استفاده می کنند (برند، لایر و یونگ)

پژوهشگران حاضر نیز، اصطلاح اعتیاد به اینترنت را ترجیح می دهند؛ زیرا در مقالات اخیر، شباهت های موازی استفاده افراطی از اینترنت و سایر رفتارهای اعتیاد آور و همچنین وابستگی به مواد مخدر مشخص شده است (اوزدمیر، کوزوکو و اک ، 2014). برحی افراد آمادگی بیشتری برای ابتلا به اعتیاد به فضای مجازی دارند. در ردیف اول این مساله اختلالات شخصیت مطرح است.

در بین اختلالات شخصیت اختلال شخصیت مرزی و ضد اجتماعی آمادگی بسیار زیادی برای انواع اعتیاد و وابستگی به مواد یا فضای مجازی را دارند. همچنین سایر اختلالات روانشناختی همبود با اعتیاد به فضای مجازی به شرح زیر است :در پژوهش های مختلف، همبستگی استفاده افراطی از اینترنت و اختلالات روانپزشکی از جمله افسردگی، فراموشی، اختلالات اضطرابی مثل فوبیای اجتماعی و به ویژه اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی گزارش شده است .

در بین این پژوهش ها، یک فراتحلیل با عنوان «همبستگی بین اعتیاد به اینترنت و همبودهای روانپزشکی: یک فراتحلیل» (هو و همکاران، 2014) به تلخیص و ترکیب نتایج هشت مقاله دارای ملاک های لازم از بین 365 مقاله مشاهده شده با این موضوع، پرداخته است .

یافته های این فراتحلیل به شرح زیر هستند:

سوء مصرف الکل: شیوع سوء مصرف الکل در بیماران دارای اعتیاد به اینترنت، 13/3 درصد و در گروه گواه، 4/3 درصد بود که نشان دهنده تفاوتی معنادار است. نارسایی توجه-بیش فعالی: درصد شیوع کمبود توجه-بیش فعالی در افراد دارای اعتیاد به اینترنت، 21/7 درصد و در گروه گواه 8/9 درصد بود. نسبت بیماران کمبود توجه-بیش فعالی در میان افراد دارای اعتیاد به اینترنت، به طور معناداری بالاتر از افراد گروه است .

افسردگی: میزان شیوع افسردگی در بیماران دارای اعتیاد به فضای مجازی، 26/3 درصد و در گروه گواه، 11/ 7 بود. این تفاوت، بیانگر اختلاف معنادار نسبت شیوع افسردگی در این دو گروه است .

اضطراب: میزان شیوع افسردگی در بیماران دارای اعتیاد به فضای مجازی، 23/3 درصد و در گروه گواه، 10/3 درصد بود. این تفاوت، بیانگر اختلاف معنادار نسبت شیوع افسردگی در این دو گروه است. علاوه بر این فراتحلیل، پژوهش های زیادی ارتباط بین اعتیاد به فضای مجازی را با اختلال کمبود توجه – بیش فعالی (ین و همکاران، 2016؛ لی، ژانگ، ژائو و نی، 2016؛ مالگورزاتا، بلاچین، میزیاک و زوزوار ، 2014) نشان داده اند که منجر به توجه جدی پژوهشگران به سبب شناسی این همبودی شده است .

به طور کلی نکته قابل توجه این است که همبودی اعتیاد به فضای مجازی با سایر اختلالات روانشناختی، سبب آسیب های بیشتر و شدت بیشتر اعتیاد می شود (فلورز، سایومس، استوجیانیدو، گیوزیپس و گریفالس ، 2014).

پژوهشگران با تکنیک های جدید تصویربرداری، مشاهده کرده اند که داروهای اعتیادآور، سبب فعال شدن مجموعه ای خاص از جریان های عصبی به نام سیستم پاداشی مغز می شوند .

پژوهش ها نشان داده اند که تقریباً تمام کنشهای نرمالی که خشنودساز تلقی می شوند، می توانند این سیستم پاداشی را فعال سازند. زمانی که این فعالسازی ها رخ می دهند، جریان ها، مغز را قادر می سازند تا شرایط ایجادکننده خشنودی را کدگذاری کرده و به یاد داشته باشد؛ بنابراین در آینده رفتار یا کنش مورد نظر به منظور برخورداری از پاداش، تکرار می شود. این مکانیزم اساسی اعتیاد است. مؤلفه مهم شیمیایی در اینجا، دوپامین است که در جریان سیستم پاداشی از نورون ها آزاد شده و به عنوان یک انتقال دهنده عصبی عمل می کند. دانشمندان از طریق ترکیب تجارب بیوشیمیایی، الکتروفیزیولوژیک و تصویربرداری، دریافته اند که تمام داروهای اعتیادآور، آزادسازی دوپامین در مغز را افزایش می دهند. زمانی که دوپامین در بخش های خاصی از مغز آزاد می شود، احساسی از خشنودی و رضایت را فراهم می کند .

سایر پژوهشگران، مشاهده نموده اند که هم یک ماده شیمیایی مثل کوکائین و هم یک رفتار می توانند فرایندهای نوروبیولوژیک مشابهی را داشته باشند. همچنین پیشنهاد شده است که مسیرهای (پاداشی) مشابهی ممکن است اینترنت را پاداش دهنده و اعتیادآور سازند (لیو و لو ، 2015) .

تعداد بسیار کمی پژوهش با استفاده از گروه کنترل و انتخاب تصادفی در حوزه آزمایشی به ویژه در مورد مکانیزم نوروفیزیولوژیک اختلال اعتیاد به اینترنت موجود است که پژوهش لیو و لو با عنوان «ارتباط بین سطح دوپامین خون پیرامونی و اختلال اعتیاد به اینترنت در نوجوانان: یک مطالعه آزمایشی» یکی از آنهاست .

در این پژوهش که با تدابیر بسیار دقیق آزمایشگاهی انجام شده است، یافته های زیر به دست آمده اند :

الف) سطح دوپامین پلاسما در گروه اختلال اعتیاد به اینترنت به طور معناداری بالاتر از گروه گواه بود ..

ب) تحلیل همبستگی پیرسون مشخص ساخت که سطح دوپامین پلاسما به طور مثبتی با نمره آزمون اعتیاد به اینترنت، همبستگی دارد. نتایج همبستگی مربوط به زمان استفاده از اینترنت در طول هفته نشان داد که همبستگی مثبت معناداری بین سطح دوپامین پلاسما و زمان آنلاین هفتگی وجود دارد. البته همبستگی معناداری بین مدت استفاده از اینترنت (0 تا 5 سال) و سطح دوپامین پلاسما وجود نداشت .

ج) در تجزیه و تحلیل رگرسیون، متغیر ملاک، اعتیاد به اینترنت یا عدم اعتیاد به اینترنت بود و سطح دوپامین، زمان آنلاین هفتگی و مدت استفاده از اینترنت متغیرهای پیش بین بودند. نتایج نشان داد که سطح دوپامین پیش بین مستقل اعتیاد به اینترنت بعد از کنترل زمان آنلاین هفتگی بود .

این یافته ها، مدرکی در تأیید این فرضیه فراهم می آورند که دوپامین نقش مهمی در گسترش حفظ اعتیاد به اینترنت، ایفا می کند. اگرچه این مطالعه به صورت مقدماتی تأثیر دوپامین در اختلال اعتیاد به اینترنت را تأیید کرد امّا هنوز جزئیات عملکرد دوپامین، نامشخص است .

نتیجه گیری : با توسعه سریع اینترنت در قرن بیست و یکم، استفاده از آن در جامعه مدرن به سرعت در حال افزایش است و پیشرفت ها در تکنولوژی موبایل که اکنون دسترسی آسان به اینترنت را از طریق تلفن های هوشمند و تبلت ها میّسر می نمایند، این پدیده را تشدید می کند. اگرچه اینترنت در زندگی روزمره، مفید است زمانی که استفاده از آن، اعتیادی گردد، می تواند منجر به مشکلاتی برای افراد شود. در واقع، برخی افراد از کمبود کنترل در استفاده از اینترنت، رنج می برند که مسبب آشفتگی شخصی، نشانگان وابستگی و پیامدهای منفی مختلف است (تروژاک، زولینو و آچاب ، 2015) .

اگر افراد مستعد به اعتیاد به فضای مجازی شناسایی شده و برنامه های پیشگیری در باره ی آنها انجام شود، میزان این اعتیاد کاهش می یابد. این امر به ویژه برای کودکان ونوجوانان اهمیت دارد. شناسایی افراد مستعد اعتیاد به فضای مجازی از سوی والدین، اولیاء مدارس، معلم ومربی ها و مشاورین وروانشناس ها اهمیت دارد و باید مورد توجه قرار گیرد .

منابع :روان شناسی اعتیاد انتشارات دنیای درون، کتاب روان شناسی بالینی